Santuario da Nosa Señora de Aguasantas
A VIRXE DE AGUASANTAS
A imaxe da Nosa Señora de Aguasantas, que apareceu milagrosamente no concello de Cotobade, onde é a patroa, foi obxecto dun profundo e duradeiro fervor relixioso. Esta devoción deixou unha pegada indeleble na historia da comarca, como demostran os numerosos testemuños que dan fe da tradicional e concorrida novena na súa honra, así como a súa influencia perdurable no rico folclore galego.
DEVOCIÓN
““A devoción que senten pola súa querida nai é tan grande que non hai casa na parroquia onde non haxa un libro da súa novena, nin hai mozo ou vello que non leve no bolso nin teña na cabeceira da súa casa unha estampa coa súa venerada imaxe, á que se confían, tanto cando están preto coma lonxe, cando están en España, en Europa ou en América, xa que en todos estes lugares hai fillos de Aguasantas" - Solla García, Andrés María (1872). Resumen Histórico do Santuario da Nosa Señora de Aguasantas en Cotobade e Novena á Santísima Virxe.
O Relato:
"Deus é fonte de saúde e mírate con misericordia, porque para curar a túa enfermidade puxo virtude nestas augas".
1888
Nosa Señora de Aguasantas foi obxecto de devoción ao longo de xeracións. A súa aparición remóntase á Idade Media, e así o recolle Andrés María Solla García, máis coñecido como “Padre Solla”, na súa obra “Resumo Histórico do Santuario da Nosa Señora de Aguasantas en Cotobade e Novena á Virxe Santísima”. ; editado en Santiago en 1872:
“Segundo esta arraigada tradición, non había máis templos por aquelas comarcas que o mosteiro de Tenorio e o de Santiago de Caroy, e aí acudían os habitantes de Cotovad e Montes. No lugar de Boliñas, que está a uns douscentos metros da igrexa de Aguasantas, vivía daquela unha cega que era moi devota da Santísima Virxe, e á primeira hora dun domingo saía da súa casa levada por a súa man para ir oír misa, como é habitual, á citada igrexa de Caroy. Ao pasar preto do lugar que hoxe ocupa o templo de Aguasantas, escoitou un ruído coma de auga corrente e ocorréuselle lavarse naquel manancial, mandando que a achegasen a el, e no momento en que aquela auga prodixiosa tocou os seus ollos velados, [...] recobrou instantáneamente a vista e, gratamente sorprendida por un prodixio tan extraordinario e inesperado, convenceuse de que aquel marabilloso manancial que saía por unha gran espesura de maleza e silveiras era único de algún tesouro celestial que alí estaba escondido.
Conmovida por esta crenza, [...] entrou decidida naquel sombrío mato; Seguindo o caudal das augas e entrando no seu máis interior, os seus ollos topáronse cunha fermosa e devota imaxe da Santísima María; e axeonllada instintivamente para adorala con toda a efusión da súa alma profundamente agradecida, aínda máis sorprendeuse ao ver que, falando con ela, a mesma imaxe sagrada se dignaba expresarlle con palabras cheas de suavidade e dozura, que era a súa vontade soberana que nese mesmo lugar se erixise un templo e se pagase culto, e que así o publicase co prodixio que acababa de experimentar pola súa intercesión, para que logo fixese efecto [... ] A noticia da aparición da imaxe sagrada con todas as súas circunstancias voou instantáneamente por todas aquelas rexións, e a xente correu en masa ata o lugar do prodixio, ansiosa por ofrecer ofrendas, pagar os tributos dos seus corazóns sinxelos e venerar a Raíña dos Anxos, a quen daquela as rochas que daban saída a aquelas augas lle servían de trono, e a quelas silveiras ramificadas de pazo [...] A partir dese momento, as augas que saían daquela silveira e brotaban aos pés da imaxe sagrada levábanse por todas partes e curaban toda clase de doenzas, [...] como proba o feito de que desde entón foran bautizadas co nome de Augas Santas e desen nome a toda esa localidade”.
O mosteiro beneditino de San Pedro de Tenorio, tra-lo espallamento da celebración do milagre entre a poboación, impulsou, xunto cos veciños da zona, a construción da igrexa dedicada á Virxe María.
IMAXES DA VIRXE
A Imaxe da Nosa Señora de Aguasantas, venerada ao longo de incontables xeracións, é unha talla de candeeiro de madeira de castiñeiro, minuciosamente policromada e cunha altura dun metro e vinte e cinco centímetros.
A Virxe, tal e como se describe no "Resumo Histórico do Santuario da Nosa Señora de Aguasantas en Cotobade e Novena á Santísima Virxe", escrito por Frei Andrés María Solla García, ten na súa man dereita un delicado ramo de azucenas, mentres que o Neno Xesús descansa sobre o seu brazo esquerdo. Este Neno Xesús leva na súa man esquerda a representación do globo do mundo e na súa man dereita, un paxariño.
O rostro sereno da Virxe, que apenas deixa entrever un leve sorriso, está enmarcado nun espléndido rostro de prata cicelada. Como Raíña do Ceo e da Terra, leva unha coroa real e en ocasións especiais, leva a súa coroa imperial de ouro adornada cun halo de doce estrelas. A cabeza do Neno Xesús, pola súa banda, está adornada cunha coroa real.
A Virxe, que ten vestidos moi ricos e variados que cambian segundo as estacións, adoita levar un vestido con cinto de ouro, adorna o seu traxe con varias medallas e leva unha longa capa bordada en ouro e pedras preciosas. Podes ver fotografías dos distintos vestidos da Virxe na nosa Galería de Fotos. Preme aquí.
Aínda que a imaxe actual da Virxe non é a orixinal, xa que a anterior sufriu a traxedia dun incendio en 1926, a súa cabeza aínda se conserva intacta, e os restos desta imaxe anterior consérvanse no interior do busto da imaxe actual, mantendo así a súa esencia presente en todo momento para os fieis.
1872
1918
1930
1969
PEREGRINACIÓN
Desde tempos inmemoriais, e parece seguro supoñer que dende a mesma aparición da Santísima Virxe, a devoción á Nosa Señora de Aguasantas arraigou de tal xeito no país e estendeuse a outras terras afastadas que nunca diminuíu, a pesar do paso dos séculos e as vicisitudes do tempo. A xente invócaa en tempos de aflicción, enfermidade, amargura, tribulación, desastre e perigo que poden afectar ao ser humano. A tradición garda o recordo de curacións prodixiosas, de alivio momentáneo en perigos que parecían insuperables e de alivio nunha variedade de accidentes mortais nos que se viviu claramente a protección da Santísima Virxe de Aguasantas ao invocala dende o corazón. Ademais, outorgábanse 100 días de indulxencia aos que rezaban a novena da Nosa Señora e 10 anos de indulxencia aos que visitasen o santuario na súa festa maior, o 8 de setembro.
O padre Solla, no seu Resumo Histórico, fai mención de que naquela época había unha casa bastante ampla xunto ao adro do santuario, destinada a acoller a xente que viaxaba de lugares afastados coa intención de permanecer durante toda a novena. Os que, por falta de recursos ou por afán de maior reclusión, non buscaban aloxamento noutro lugar, atopaban aquí un sitio axeitado. Esta casa tiña seccións separadas para homes e mulleres, e era coñecida comunmente como a "Casa das Novenas".
ROMARÍA
Históricamente, as peregrinacións ao santuario observáronse con maior ou menor asistencia en todas as épocas do ano, pero na véspera e día da festa maior superaban calquera comparación. Esta festa, que ata 1693 se celebraba o último sábado de agosto ou duraba tres días, foi trasladada ao 8 de setembro, cando a Igrexa conmemora o nacemento da Virxe. Pódese deducir que duraba 11 días se temos en conta a novena que sempre precede á festa maior.
A devoción popular a este santuario manifestábase na súa plenitude durante esta época. Do 30 de agosto ao 8 de setembro, todos os días se convertían en festivo. Os fieis asistían ás dúas misas solemnes e procesións que se celebraban a diario no santuario. Tamén se levaba a cabo o recitado do Santo Rosario, que partía da Capela de San Xosé de Penelas, situada a máis dun quilómetro do santuario, e culminaba coa novena da Virxe e unha cerimonia eucarística no Santuario.
Estes acontecementos non só atraían aos veciños do lugar, senón tamén a numerosos peregrinos que, cumprindo as promesas e expresando o seu agradecemento polas bendicións recibidas da Virxe, se sometían a incomodidades, como durmir no chan, para asistir a toda a novena.
Hoxe en día, a festa segue destacando polo seu fervor relixioso e a súa espectacularidade visual. Celébrase os días 6, 7 e 8 de setembro, sendo este último o máis importante xa que conmemora o nacemento da Virxe María. Dende o 30 de agosto e ao longo de todos estes días celébranse misas solemnes ao mediodía, seguidas dunha fermosa procesión que se ten celebrado de xeito ininterrompido ao longo de todo este tempo.
Nesta procesión, o pendón, o estandarte, a cruz parroquial e unha impresionante colección de imaxes de santos acompañan á Virxe ao ritmo de gaiteiros durante a novena, mentres que unha banda de música engade solemnidade aos actos dos días 7 e 8 de setembro.
Polas tardes, e como ven sendo costume dende tempos inmemoriais, continúa a celebrarse o rosario cantado, que comeza na Capela de San Xosé de Penelas e remata no Santuario da Nosa Señora cun acto litúrxico. Dende hai unhas décadas, nesta capela tamén se celebra un emotivo encontro entre imaxes de santos de varias parroquias limítrofes seguida dunha misa [ver imaxes máis abaixo].
Tal é a forza desta tradición, que aínda en 1926, cando un incendio reduciu a cinza a imaxe da Nosa Señora, a romaría non se interrompeu. Os veciños de Aguasantas trouxeron temporalmente a Virxe dos Anxos, situada en El Peso, para substituír a imaxe orixinal da Nosa Señora que sucumbira ás chamas. Deste xeito, a antiga tradición da novena continuou o seu legado, transmitido de xeración en xeración.
Para dar testemuño da importancia desta romaría, nunha entrevista concedida ao xornal "La Noche" de Santiago de Compostela en xuño de 1959, Saturnino Cuíñas, destacado estudoso do folclore galego, sinalaba que, entre todas as composicións, a que o que máis me gustaba era "Foliada de Aguasantas" con estas palabras: "Si tengo que elegir una, mi favorita sería la foliada de 'A Virxen d'as Augas Santas' de Cotovad (Pontevedra) y que dice 'Miña virxen d’auga santa t’es a cuchara n’a fonte para bebe los romeiros que ven a verte d’e lonxe.' Es preciso tener en cuenta que la romería de Aguasantas es una de las que más típico sabor gallego tiene".
Para saber máis sobre esta foliada e outras cancións típicas deste Santuario, preme no seguinte botón:
